MÜDERRİS NEDİR ?

müderris

Kelime Anlamı ve Kökeni:

      Arapça bir kelime olup “tedris” mastarından türetilen “müderris”, medrese veya camilerde öğrencilere ders veren kişi anlamındadır. Bu tabir 10. yy’dan sonra yaygınlaşmıştır. “Dersiam” da denilmektedir.

Bu Konuyla İlgili Kavramlar :

Tedris: Arapça bir kelime olup,”ders verme,öğretme,öğretim”anlamına gelir.

Drs: Arapça bir kelime kökü olup ders anlamına gelmektedir.

Medrese: Drs kelimesinden türetilen ve ders verilen yer anlamına gelen kelimedir.

Medaris: Medresenin çoğulu yani medreseler anlamına gelmektedir.

Nasıl Müderris Olunur :

vOsmanlı Devleti’nin kurulduğu ilk dönemlerde müderrislerin bu makama nasıl geldikleri hakkında kesin bir bilgi yoktur.

vOsmanlı medrese teşkilatında “hariç” ve “dahil” derslerini gören bir talebe “Sahn-ı Seman” veya “Sahn-ı Süleymaniye” düzeyinde belli bir öğretimden sonra mezun olarak “icazet” alırdı.

vEğer bir müderris  Anadolu’da görev alacaksa Anadolu, Rumeli’de görev alacaksa Rumeli Kazaskerine  müracaat ederdi.

vKazaskerin  belirli günlerdeki meclislerine katılır ve “matlab” adı verilen deftere mülazim olarak kaydedilirdi.

vSırası gelinceye kadar beklerdi.Bu bekleme süresine “nevbet” denirdi.

vBelli bir zaman geçip nihayet sırası gelen müderris 20-25 akçe alacağı medreseye tayin edilirdi.

vMüderrislik günümüzdeki profesörlük makamına denk gelir.

Müderrislerde Aranan Nitelikler:

vVakfiyelerde genellikle vakıfın şartları kısmında ele alınan bu nitelikler sıralanırken ilmi,ahlaki ve pedegojik vasıfların varlığı dikkat çekmektedir.

vBursa’da kurulan ilk medreselerde müderrisde “alim, hanefi mezhebine ve ifade etme gücüne sahip olması” gerekiyordu.

vŞer’i ilimleri, hadis ve tefsir’i iyi  bilmeli, fıkıh ilminin usul ve dallarına vakıf olması gerekmektedir.

vAyrıca müderrisin alim, ders tecrübesi olan, dersi kolay işleye bilen ve iffet sahibi bir kişi olması şart koşulmuştur.

vVakfiyeler dışında mahkeme sicillerinde de şu ifadelere rastlanmaktadır: “ilim ehli ve ilim sahibi,ilim ehli ve haysiyet sahibi,ilim ehli ve fazilet sahibi olması” gerekmektedir.

vMüderrislerin ilmi niteliklerinin yanında pek çok ahlaki ve insani vasıflara sahip olması gerekmektedir.

vAyrıca Nizamülmülk’ün kurduğu medreselerde görev alan müderrislerin şu özellikleri taşıması istenmekteydi:

  &. Zamanın seçkin bilgini olmak

  &. Ağar başlı olmak

  &. Dindar  olmak

  &. Yabancı dil bilmek gerekmektedir.

Müderrisliğe Atanma ve Aldıkları Yevmiyeler :

vMüderris yevmiyeleri, muhasebe defterlerine daima günlük rakam gösterilerek hesaplanmıştır. Genellikle  hesaplar yıllık olarak tutulmakta ancak bazı durumlarda bu süre kısalmaktadır.

vMedrese vakfı, müderrisine yevmiyesini nakit olarak ödeye bildiği gibi bazı yerlerin gelirini de bırakıyordu.

vVakıf müderrise vereceği yevmiyeyi  kendi gelir ve imkanları ile sağlayamıyorsa diğer büyük medrese vakıflarından karşılaya biliyorlardı.

vMüderrisler, yevmiyelerini zamanında ve tam olarak alabilmek için bazen vakıf mütevellisinin uygulamalarına karışmaktadır.

vMüderrisler mülazemetlerinden hemen sonra 20 akçeli bir medresede görev alır ve bu müderrislerin terakkileri Fatih devrinde 5’ er akçe ile sağlanıyordu.

vBir müderris bulunduğu seviyeden bir üst seviyeye terfi ederken boş bir müderris kadrosu mevcut ise ve başka talibi yok ise hemen tayini yapılmaktaydı.Ancak müderris bu tayin sırasında da imtihana sokulmaktaydı.

vYazılı sınavda belirli bir konuda risale yazmaları istenir, sözlüde ise genellikle “hidaye” adlı fıkıh kitabının bazı bölümleri okutulur ve soru sorulurdu.

MÜDERRISLERIN GÖREVDEN AYRILMALARI

VGÖREVLERI SIRASINDA EMEKLILIĞE AYRILMAK ISTEYEN YADA GÖREVLERINE BIR DAHA DÖNMEMELERINE IMKAN VERMEYECEK ŞEKILDE HASTALANAN MÜDERRISLERE, GÖREV YATIKLARI SON MEDRESEDE ALMAKTA OLDUKLARI YEVMIYE ESAS ALINARAK EMEKLI MAAŞI BELIRLENIRDI.

VBU TÜR AYRILMALAR MÜDERRISIN ISTEĞINE BIRAKILMAKTAYDI. MÜDERRISLERIN GÖREVDEN ALINMALARINDA EN ÖNCELIKLI KONU “DERSE KADIR” OLMAMALARI, DERSI VERECEK BILGI VE KÜLTÜR BIRIKIMINI HAKKIYLA SAHIP BULUNMAMALARIYDI.

VMEDRESEDE DERSE GIRMEMEK VE DEVAMSIZLIK YAPMAK BIR AZIL SEBEBI IDI. MÜDERRISLER TATIL GÜNLERI DIŞINDA VE BIR ÖZRÜ OLMAKSIZIN GÖREVINI ASLA TERKEDEMEZLERDI.

VDIĞER BIR AZIL SEBEBI DE DEVLETIN  ÖNDE GELEN KIŞILERINE KARŞI EDEBE UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞTA BULUNMAK VE ÇIRKIN SÖZ SÖYLEMEKTI.

V